راجع به حضور قلب در نماز زیاد سؤال کرده‌­اند که چه کنیم؟ اولیاء نسخه داده­‌اند که مگر حضور قلب نمی­‌خواهی! قبل از اذان کمی از کار و شغلت ببُر و سر سجاده‌­ات بنشین، آیات الهی بخوان. نه این­که اذان اوّل را بگویند، اذان دوّم را هم بگویند و نماز شروع شود و امام جماعت به رکوع رفته است، تازه یا الله یا الله‌­ها شروع می‌شود، این نماز یک اظهار تکلیف است و معلوم است که نماز معراجی نمی‌شود و انسان را به عروج نمی‌­برد «الصَّلاة مِعرَاجُ المُؤمِن».

بعضی مواقع انسان حتی از این نماز سرد می‌شود و ممکن است کاهل نماز شود و یک روز بخواند و یک روز نخواند، یک موقع نستجیر بالله دیگر از نماز ببُرد چون چیزی از نماز ندیده است و حق هم است، خوب گوش دهید عزیزان من! نمی­‌خواهم بگویم کسی که نماز نمی­‌خواند حق دارد، می‌گویم از یک جهت کسی که درکی نسبت به صلاه حقیقی ندارد حق است از آن ببرد. اولیاء خدا درک دارند و متوجّه هستند.

آیت­‌الله اراکی فرمودند: روزی خواهد رسید که دو حالت به وجود می­‌آ‌ید یکی این­که بچه­‌ها به منبر می­­‌روند و دیگر این­که وسوسه­‌ای پیش می­‌آید که می­‌گویند کار داریم.

ایشان همان اول انقلاب در مدرسه فیضیه فرموده بود که دارم می­‌بینم که پیش می­‌آید که می­‌گویند آقا زود نماز را بخوان کار داریم برویم. کجا می­‌خواهی بروی؟ می­‌گویند: نماز فلانی طولانی است، وقتی نگاه می­کنی شاید پنج الی ده دقیقه نمازها با هم فرق داشته باشد، تعقیبات بین نماز را می‌شود کم کرد که آن هم حضور قلب می­‌آورد ولی می­‌خواهم بگویم این­که در اداره­‌ها نمازمان اداری شده است یعنی چه؟ نمی­‌دانم چرا مدام می­‌گویند نماز را زود بخوانید، به کار مردم برسیم. دروغ می­‌گوییم، آیا آن ساعات قبل، ما به کار مردم می‌رسیدیم؟ که حالا برای نماز این­طور می­‌گوییم؟ یا نه، حال نماز و اتّصال به خدا ندارم، کأنّه یک تکلیفی است که می­‌خواهم برای خدا انجام بدهم و زود بروم؟

اولیاء خدا نمازهای آن­چنانی می­‌خواندند و آخرش می­‌گفتند: «إلهِی هَذِهِ صَلاَتِی صَلَّیْتُهَا لاَ لِحَاجَةٍ مِنْکَ إِلَیْهَا وَ لاَرَغْبَةٍ مِنْکَ فِیهَاإِلاَّ تَعْظِیماً وَ طَاعَةً وَ إِجَابَةً لَکَ إِلَى مَا أَمَرْتَنِی بِهِ‏إِلَهِی إِنْ کَانَ فِیهَا خَلَلٌ أَوْ نَقْصٌ مِنْ رُکُوعِهَا أَوْ سُجُودِهَا فَلاَ تُؤَاخِذْنِی وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِالْقَبُولِ وَ الْغُفْرَانِ‏» به واسطه تفضّل و عنایتت از من قبول کن. آن وقت ما می­‌خواهیم سریع بخوانیم و رد شویم برویم.

متن از سخنرانی آیت الله قرهی در درس اخلاق هفتگی ایشان

وَهَذَا کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذِی بَینَ یدَیهِ وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ یحَافِظُونَ(الأنعام/92 (

و این کتابی است که ما آن را نازل کردیم؛ کتابی است پربرکت، که آنچه را پیش از آن آمده، تصدیق می‌کند؛ (آن را فرستادیم تا مردم را به پاداشهای الهی، بشارت دهی،) و تا (اهل) ام‌القری [= مکه‌] و کسانی را که گرد آن هستند، بترسانی! (یقین بدان) آنها که به آخرت ایمان دارند، و به آن ایمان می‌آورند؛ و بر نمازهای خویش، مراقبت می کنند!

لج بازی را کنار بگذاریم ، عینک دودی مان را برداریم تا پدیده ها را همانطور که هستند ببینیم!

1-     بهتره برای فهم دقیق تر این آیه ، آیات 90 و 91 سوره انعام را نیز مطالعه کنیم .قرآن در باره بنی اسرائیل و قوم یهود تعبیرات شگفت انگیزی دارد. یکی از ویژه های  بارز این مردمان زرنگ! (به قول خودشان) تحریف و کتمان و پوشیده داشتن حقایق بوده و هست. در رفتار شناسی آنان به عوامل گوناگونی برمی خوریم .مثلا حسادت، کینه توزی ، دنیاگرایی شدید و افراطی موجب شده است روز روشن را انکار کنند و همه چیز را به گونه ای که هوا و هوسشان فرمان می دهد ببینند و جلوه دهند.آنها با این که تورات موسی را در میان خود داشتند برای حفظ جایگاه اعتباری و پوشالی خویش و حسد ورزی بر این که پیامبر خاتم از نسل بنی اسرائیل نیست به ترور شخصیتی پیامبر اسلام(ص) پرداختند و با هدف ودور کردن عموم مردم تشنه ی حقیقت از روی لجبازی و دشمنی شدید سرسختانه می گفتند:"خداوند چیزی(کتابی) برای (هدایت)بشر نفرستاده است!" الله اکبر

2-     این گروه شبهه  و مسئله ی علمی ندارند مشکل آنها ندانستن و جهل نیست.آنان دچار شهوت عملی و اسیر نفس اماره و پیاده نظام ابلیس  هستند .آنان اصل را بر پیروی از امیال نفسانی و غرایز حیوانی وشیطان قرار داده و بر این مبنا می اندیشند و حقوق و تکالیف بشری و خدایی را مصادره می کنند.بنابر این بحث علمی و منطقی با آنها به جایی نمی رسد(ذَرْهُمْ فى خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ - آنها را رها کن که در بیهوده ‏گویى خود بازى کنند.) این گروه دشمنان جان خویشند و سامان برانداز جان و مال و زندگی انسان ها و تنها راه درافتادن با آنان و دربند کشیدنشان آن است که دنیای سراسر لذت آنان را شور و تلخ کنی و دنیارا در برابر چشمانشان تاریک گردانی.

3-     برای حل شبهات و مسائل زندگی و در امان ماندن از کید و مکر و وسوسه و نیرنگ ابلیس و لشکر پیدا و پنهان وی تنها راه مطمئن پیروی از قرآن عزیز است . کتابی آسمانی که بر اساس آیه 92 سوره انعام ، از سوی رب العالمین برای سلامت زندگی انسان در اختیارش گزارده شده است وبرای زندگی امروز و فردای مومنان خویش همه اش خیر و برکت (1)و خوشبختی است .و کدام خیر و برکت ارزنده تر از هدایت، عبرت، شفا، رشد، عزّت ( وَهَذَا کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ) و در حقیقت نسخه کمال یافته کتاب های پیامبران پیشین است که آن کتب آسمانی(تحریف نشده) را در زیر پر وبال خویش گرفته وآنها را مورد حمایت قرار می دهد(مُصَدِّقُ الَّذِی بَینَ یدَیهِ)

4-      آیه بیانگر وحدت و همسویی همه ی پیامبران و کتب آسمانی در اصول واهداف وآرمان ها دارد.(جان گرگان و سگان از هم جداست- متحد جان های شیران خداست) و ویژگی بارز رسولان الهی و مردان خدا این است که اگر همه در یک جا گرد هم آیند یکدیگر را نفی نمی کنند و با هم به ستیزه بر نمی خیزند.

5-     هدف غایی و کلان قرآن هدایت انسان به صراط مستقیم و رهنمون کردن او به خوبی ها و سعادتمندی است. اما برای تحقق این هدف آرمانی و بزرگ از اهداف دیگری نیز سخن به میان می آورد. از جمله آن اهداف این است که مردم را از بیراهه روی و هلاکت بیم دهد.( وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا )صاحب تفسیر نور در تفسیر آیه به نکته مهمی اشار می کند. جناب آقای قرائتی می گوید" با آنکه انبیاء مبشّران هدایت و نجاتند، ولى چون دفع ضرر مقدّم بر جلب منغعت است و نیاز روحى انسان به انذار بیشتر است، در قرآن کلمه «نذیر» و مشتقّات آن، بیش از «بشیر» و مشتّقات آن به کار رفته است."

6-     و اما یک نکته بسیار مهم مدیریتی در مهندسی تبلیغ از آیه شریفه می فهمیم و آن لزوم اولویت دادن به نقاط مرکزى و محورى در تبلیغ و انجام فعالیت های فرهنگی است..( وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا )(2)

7-     در راهبرد پیامبر عزیز (ص)برای دعوت مردم به اسلام سه مرحله دیده می شود.که بسیار اصولی و منطقی است.

الف- دعوت خویشاوندان و نزدیکان خود به پذیرش دعوت(وانذر عشیرتک الاقربین)

ب- دعوت از مردم مکه و دیگر مردمان اطراف آن سامان (آیه مورد بحث)

ج – دعوت جهانی با نوشتن نامه و اعزام سفیران به کشورهای مهم (لأنذرکم به و من بلغ)

و این روش همواره می تواند الگوی مناسبی برای دستگاههای فرهنگی و مبلغین دینی باشد.

8-     نخست باید معاد را باور داشت تا فروتنانه سر بر آستان قرآن فرود آورد . چرا که باور معاد و عقیده مندی انسان به ادامه را تا رسیدن به مقصد تعیین شده از سوی خداوند مبتنی بر استدلال عقلی است و قرآن و روایات ابزار باروری و رشد اندیشه و خرد آدمی است . و یکی از مشکلات اساسی قرآن ستیزان نداشتن باور ریشه ای به اصل معاد و جهان دیگر است.( وَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِه)

9-     تحکیم بنیان هاى عقیدتى مردم به قرآن و اسلام و رویکرد درست به اقامه نماز در پرتو تقویت ایمان آنان به آخرت میسر است.

10- ارتباط معنادار با خداوند رب العالمین در قالب "اقامه هدفمند نماز " نیز ریشه در آخرت گرایی و معاد باوری انسان مومن دارد. هرچقدر ایمان به آخرت در انسان مومن قوی تر و پایدارتر باشد توجه و اهتمام او بر حفظ و مراقبت از نماز و دستاوردهای آن بیشتر و محکمتر است.

11- مراقبت و محافظت(3) بر نماز از ویژگیهاى مؤمنان به قرآن است.

12- نماز نشانه عملى بارز مسلمان بودن در صدر اسلام بوده است.

پانوشت:

(1)«برکة» یعنى رشد و فزونى (لسان العرب) و «مبارک» چیزى است که در آن فزونى باشد. (مفردات راغب).

(2)کاربرد کلمه «ام القرى» به صورت توصیفى براى مکه، که در عین حال عنایت به دیگر شهرها و نقاط نیز هست، مضافاً بر الحاق «من حولها» که شامل تمامى نقاط دیگر مى شود، بیانگر دعوت اسلام و قرآن براى همه مردم زمین و در تمام نقاط است.

(3)محافظت و مواظبت بر نماز به معناى اهتمام به نمازوبه حدود و احکام آن مى ‏باشد. از بارزترین احکام نماز، مقیّد بودن به‏ وقت نماز است و لذا در تفسیر عیّاشى از امام صادق ‏علیه السلام روایت کرده است: «منظور از محافظت بر نماز، اقبال و روآوردن به نمازومواظبت بر وقت آن است تا انسان از آن غافل نشود و چیز دیگرى او را به‏خود مشغول نگرداند.»

سید13/5/93